Jan F. Jacko © 2018
Podczas semestralnego
wykładu z etyki pojawia się zwykle trudność wywołana terminologią, która odbiega od języka "potocznego". Na
początkowych wykładach ustalamy znaczenie kluczowych terminów, ale potem niektórzy studenci dalej nie są pewni, co te słowa znaczą i jest kłopot z komunikacją. Problem zachęcił mnie do stworzenia tego leksykonu.
Terminy etyki bywają wieloznaczne. Leksykon określa kluczowe pojęcia, którymi będziemy się posługiwać w trakcie wykładu etyki. To są definicje regulujące - nie przedstawiają wieloznaczności terminów, jej nie dyskutują i nie stanowią polemiki z alternatywnymi sposobami ich pojmowania.
Interaktywna wersja leksykonu dla moich studentów jest tutaj (wymaga zalogowania się do serwisu)
Autoprezentacja – proces tworzenia wizerunku osoby
Dobra intencja – zgodna z zasadą moralności
Dobro – wartość wewnętrzna. Bywa nazywane „wartością”, choć tradycyjnie odróżnia się dobro, jako cechę istnienia (bytów) od wartości, będącej przedmiotem intencjonalnym aktów człowieka, takich jak przeżycie pożądania, powinności, przeżyć estetycznych, odczuwania potrzeb i in. (Alexander, 1892; Schroeder, 2012; Zimmerman, 2015)
Dylemat moralny (etyczny) – sytuacja, w której respektowanie jednej normy moralnej wchodzi w sprzeczność z możliwością respektowania innej normy moralnej
Etyka – analiza, wiedza lub nauka o moralności
Etykieta – (fr. savoir vivre) - „obowiązujący sposób zachowania się w pewnych środowiskach” („Etykieta - Słownik SJP”, b.d.); zawiera normy etykietalne
Hierarchia dóbr lub wartości – wynikająca z normatywnych założeń typologia dóbr lub wartości określająca ich rangę i sposób ich preferowania
Moralność. W wąskim znaczeniu: kod postępowania zawierający normy i reguły moralne (Gert, 2012) W szerokim sensie: wartości moralne, akty człowieka mogące być nośnikiem tych wartości
Moralność w sensie
normatywnym
– ideał moralności – moralne normy i reguły, którymi kieruje się racjonalny podmiot (Gert,
2012; Jacko, 2018)
Moralność w sensie opisowym – normy i reguły moralne, które są respektowane przez jednostkę, grupę lub społeczeństwo (Gert, 2012)
Norma etykietalna – kryterium oceny zachowań pod względem etykiety; ocena może dotyczyć tego, czy są grzeczne, taktowne, eleganckie, zgodne z przyjętymi obyczajami (Jacko, 2009)
Norma moralna – kryterium ocen intencji i czynów pod względem ich zgodności z zasadą moralności; ocena dotyczy dobroci ich intencji i słuszności stanowiącego je postępowania
Przedmiot intencjonalny
-
to, ku czemu skierowuje się intencja – może być rzeczywisty lub istnieć tylko w
świadomości podmiotu (Jacob,
2010)
Ocena etykietalna – zgodna z normami etykiety
Ocena moralna (etyczna) – zgodna z normami moralnymi
Racjonalny aksjologicznie podmiot – podejmuje decyzje zgodnie z założoną przez siebie hierarchią wartości (Oakes, 2003; Wedgwood, 2017)
Racjonalny instrumentalnie podmiot – stosuje środki w jego przekonaniu skuteczne (Kolodny & Brunero, 2013)
Racjonalny metodologicznie podmiot – żywi przekonania zgodnie z posiadaną wiedzą; jest pewien swoich przekonań proporcjonalnie do posiadanej wiedzy o ich uzasadnieniu (im lepiej jest uzasadnione przekonanie, tym jest go bardziej pewien); nie zaprzecza (stwierdzeniami i decyzjami) temu, co wie; (Jacko, 2016, 2018; Zając, 1995)
Reguła moralna – wskazanie, jak należy postępować zgodnie z zasadą moralności
Skuteczne środki działania – gwarantują lub zwiększają szanse osiągnięcie zamierzonego celu działania
Słuszny czyn - działanie zgodne z zasadą moralności
Wartość autoteliczna – ceniona lub cenna niezależnie od innej korzyści niż jej osiągnięcie lub respektowanie, na przykład szczęście (Alexander, 1892; Zimmerman, 2015)
Wartość instrumentalna – ceniona lub cenna jedynie dlatego, że służy osiągnięciu innej wartości
Wartość moralna – znajdująca się na szczycie hierarchii wartości
Wartość obiektywna (w. w sensie obiektywnym) – to, co jest cenne niezależnie od tego, czy jest cenione (teorie anty-relatywistyczne metaetyki przeczą istnieniu takich wartości)
Wartość subiektywna (w. w sensie subiektywnym) – to co jest cenione
Wartość wewnętrzna - (lat. intrinsice bonum, ang, intrinsic value) – obiektywna wartość
Wartość zewnętrzna -
(lat. extrinsice bonum, ang. extrinsic value) – wartość instrumentalna
Wizerunek – „sposób, w jaki dana osoba lub rzecz jest postrzegana i przedstawiana” („Wizerunek”, b.d.)
Wydajne środki działania - skuteczne i zgodne z założoną hierarchią wartości
Założenia normatywne – określają zasadę moralności, stanowią rację uznania jej za wartość najwyższą oraz wyjaśnienie jej natury; służą operacjonalizacji pojęcia tej wartości
Zasada moralności – najcenniejsze dobro lub najcenniejsza wartość
________________________________________
Literatura (odnośniki w tekście)
- Alexander, S. (1892). The Idea of Value. Mind, 1(1), 31–55.
- Etykieta - Słownik SJP. (b.d.). Pobrano 21 listopad 2018, z https://sjp.pl/etykieta
- Gert, B. (2012). The definition of morality. W E. N. Zalta (Red.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2012). Pobrano z http://plato.stanford.edu/archives/fall2012/entries/morality-definition/
- Jacko, J. F. (2009). Nauczanie etykiety a jej uzasadnienie. W K. Blaszczyk, W. J. Maliszewski, & M. Drzewowski (Red.), Komunikacja społeczna a zarządzanie we współczesnej szkole (s. 169–180). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
- Jacko, J. F. (2016). Security of organisations and methodological rationality of their members. Education of Economists and Managers. Problems. Innovations. Projects, 4(42), 9–28.
- Jacko, J. F. (2018). Moral conditions for methodologically rational decisions. W M. Hetmański (Red.), Rationality and Decision Making. From Normative Rules to Heuristics (T. 111, s. 209–223). Leiden, Boston: Brill Rodopi. Pobrano z http://booksandjournals.brillonline.com/content/books/b9789004359475s012
- Jacob, P. (2010). Intentionality. W E. N. Zalta (Red.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2010). Pobrano z http://plato.stanford.edu/archives/fall2010/entries/intentionality/
- Kolodny, N., & Brunero, J. (2013). Instrumental rationality. The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Pobrano z http://plato.stanford.edu/archives/fall2013/entries/rationality-instrumental/
- Oakes, G. (2003). Max Weber on value rationality and value spheres. Critical remarks. Journal of Classical Sociology, 3(1), 27–45.
- Schroeder, M. (2012). Value Theory. W E. N. Zalta (Red.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2012). Pobrano z http://plato.stanford.edu/archives/sum2012/entries/value-theory/
- Wedgwood, R. (2017). The Value of Rationality. Oxford: Oxford University Press. Pobrano z https://books.google.pl/books?id=KOlMMQAACAAJ&printsec=frontcover&hl=pl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false
- Wizerunek. (b.d.). Pobrano 24 listopad 2018, z https://sjp.pwn.pl/sjp/;2579940
- Zając, C. (1995). Meaning of methodological rationality of decision making in a phase of strategy formulation in industrial enterprise. Argumenta Oeconomica, 1, 143–147.
- Zimmerman, M. J. (2015). Intrinsic vs. Extrinsic Value. W E. N. Zalta (Red.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2015). Metaphysics Research Lab, Stanford University. Pobrano z https://plato.stanford.edu/archives/spr2015/entries/value-intrinsic-extrinsic/
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz