Racjonalna metodologicznie decyzja

Decyzja zgodna ze wskazaniami wiedzy. Racjonalny metodologicznie podmiot korzysta w wiedzy i jej źródeł przy podejmowaniu decyzji. Im bardziej decyzja jest ważna tym skrupulatniej sprawdza wiedzę, z której korzysta. Zdaniem Tadeusza Kotarbińskiego racjonalny metodologicznie podmiot „postępuje (…) według wskazań posiadanej wiedzy, a przez posiadaną wiedzę rozumiemy tutaj ogół tych posiadanych informacji, którym, zważywszy na sposób ich uzasadnienia, ów osobnik winien przypisać prawdopodobieństwo dostateczne do tego, by postępować tak, jak gdyby były prawdziwe” (Kotarbiński 1973: 123). Propozycja definicji regulującej:

Decyzja jest metodologicznie racjonalna, gdy: Jej podmiot (x) bada uzasadnienie swych przekonań i preferuje te, które są najlepiej uzasadnione, (y) stara się wziąć pod uwagę wszystkie wchodzące w grę możliwości działania, (z) spośród możliwych decyzji w danej sprawie podejmuje tę, która jest najlepiej uzasadniona (w świetle jego wiedzy daje najlepsze szanse skutecznego i wydajnego działania).

Postawa racjonalna metodologicznie to skłonność podmiotu do podejmowania decyzji racjonalnych metodologicznie.

Spełniwszy warunek (x), podmiot żywi „racjonalne przekonania” (Bortolotti 2010: 11). Ich źródłem jest „racjonalna asercja” polegająca na tym, że podmiot jest pewien swych przekonań proporcjonalnie do ich (odpowiedniego) uzasadnienia – jest bardziej pewien tych, które są lepiej uzasadnione, niż tych, które są gorzej uzasadnione. Nieracjonalna asercja polega na tym, że podmiot nie sprawdza swych przekonań pod względem ich uzasadnienia lub jest ich pewien niezależnie od ich znanego mu ich uzasadnienia. Dlatego może być bardziej pewien gorzej uzasadnionych przekonań niż tych, które są lepiej uzasadnione w świetle posiadanej przez niego wiedzy (Bortolotti 2010: 11; Jacko 2016).

Terminy takie jak „lepiej uzasadniony” i „najlepiej uzasadniony” mają tu  taki sens, w jakim są używane w pismach przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej. „Lepiej uzasadniony” to znaczy „prawdopodobniejszy”, a „najlepiej uzasadniony” to jest „najbardziej prawdopodobny” (w sensie logicznym). W przypadku uzasadniania decyzji chodzi o prawdopodobieństwo tego, że działanie z niej płynące będzie bardziej skuteczne i wydajne niż w przypadku decyzji alternatywnych (Bortolotti 2010; Kotarbiński 1986: 226–227). 

Zdaniem Tadeusza Kotarbińskiego racjonalny metodologicznie podmiot „postępuje (…) według wskazań posiadanej wiedzy, a przez posiadaną wiedzę rozumiemy tutaj ogół tych posiadanych informacji, którym, zważywszy na sposób ich uzasadnienia, ów osobnik winien przypisać prawdopodobieństwo dostateczne do tego, by postępować tak, jak gdyby były prawdziwe” (Kotarbiński 1973: 123). Powyższe określenie wprost dotyczy ostatniego (z) ze wskazanych warunków. Obejmuje ona domyślnie dwa pozostałe warunki (x) i (y). Wyróżniono je ze względu na to, że możliwe są przypadki, w których podmiot, podejmując decyzje spełniającą warunek (z), nie bada uzasadnienia swych przekonań (warunek x) lub bezzasadnie wyklucza niektóre wchodzące w grę możliwości działania (warunek y). Na pierwszą możliwość zwraca uwagę między innymi Józef Maria Bocheński (Bocheński 1987) i kojarzy ją z zabobonem, na drugą możliwość (w sytuacji wyboru hipotez naukowych) wskazuje m.in. Karl Rajmund Popper (1999: 211– 212). 

Decyzje spełniające powyższe 3 warunki nazywać się będzie racjonalnymi metodologicznie. Jeśli decyzja nie spełnia któregoś z tych warunków – nie jest racjonalna metodologicznie (jest metodologicznie nieracjonalna). Powyższe określenie racjonalności decyzji ma charakter regulujący. Racjonalność decyzji można rozumieć w sposób wskazany wyżej lub inaczej (Abell 1991; Auspitz, Gasparski, Mlicki, Szaniawski 1992; Ciesielski 2012; Coleman, Fararo 1992; Dennis 2012; Gerrard 1993; Hey 1993; Kleszcz 1998; Kosiorowski 2005; Krasnodębski 1991; Popa 1992; Veatch 2003; Zafirowski 2003; Zey 1997). 

Ze względu na różnicę między racjonalnymi i nieracjonalnymi metodologicznie decyzjami i zgodnie z niektórymi opracowaniami (Lloyd 2002; Robinson 1982), odróżnia się racjonalną i nieracjonalną asertywność postaw i ludzi będących ich podmiotami. Pierwsza to skłonność do podejmowania racjonalnych metodologicznie, a druga, to skłonność do podejmowania nieracjonalnych metodologicznie decyzji: Racjonalnie asertywny podmiot trwa przy przekonaniach i decyzjach spełniających powyższe warunki (x, y, z) pomimo determinacji wewnętrznych i zewnętrznych, ale jest skłonny je zmienić, jeśli zobaczy, że jest w błędzie. Nieracjonalnie asertywny podmiot trwa przy swych przekonaniach i decyzjach niezależnie od ich uzasadnienia. Postawy racjonalnie asertywnie, można też nazywać „racjonalnymi” lub „racjonalnymi metodologicznie”, a postawy nieracjonalnie asertywne – „nieracjonalnymi” lub „metodologicznie nieracjonalnymi”. 

Decyzje dokonywane przy ograniczonej wiedzy i dużej niepewności też mogą być (choć nie zawsze są) racjonalne metodologicznie (Simon 1992), co pokazał między innymi Bocheński na przykładzie wyborów religijnych (Bocheński 1993: 325–465), a na przykładzie etyki normatywnej – między innymi – przedstawiciele fi lozofi i analitycznej (Moore 1919), szkoły lwowsko-warszawskiej (Kotarbiński 1968; Szostek 1971; Tatarkiewicz 1919; Woleński 2006) i fenomenologii (Scheler 1987; Styczeń, Kamiński 1968). Gdy dotyczące wartości autotelicznych decyzje są racjonalne metodologicznie, ich podmiot bada uzasadnienie swych przekonań aksjologicznych (warunek x), bierze pod uwagę różne systemy wartości (warunek y) i kieruje się swą wiedzą, uznając jakieś normy za obowiązujące oraz określając implikacje swych egzystencjalnych zaangażowań (warunek z).

Źródło: Jan F. Jacko (2017) Bezpieczeństwo organizacji a aksjologiczna asertywność jej członków. Prakseologia, 159: 13-38.

Metodologiczna racjonalność decyzji nie gwarantuje rzeczowo racjonalnego (skutecznego i wydajnego) działania, które z nich płynie, a racjonalnymi rzeczowo mogą być działania nie mające źródła w w racjonalnej metodologicznie decyzji – na przykład działania nawykowe, odruchowe, naśladowcze itp. Przez wewnętrzne (np. w wyniku niezawinionego błędu, pod wpływem emocji) lub zewnętrzne uwarunkowania (np. przez nieprzewidziane okoliczności działania) racjonalny metodologicznie pomiot może działać w sposób nieracjonalny rzeczowo o czym mówi m.in. zasada ograniczonej racjonalności Herberta Simone’a. Może się też zdarzyć sytuacja odwrotna – okoliczności działania mogą sprawić, że podmiot nieracjonalny metodologicznie podejmuje rzeczowo racjonalne decyzje (np. Nikodem Dyzma w powieści Tadeusza D. Mostowicza „Kariera Nikodema Dyzmy). Dlatego należy odróżnić metodologiczną i rzeczową racjonalność decyzji. Mimo to, racjonalne metodologicznie decyzje i rzeczowo racjonalne działania pozostają ze sobą w intencjonalnym i przyczynowym związku. Rzeczowo racjonalne działanie jest celem (związek intencjonalny) decyzji racjonalnych metodologicznie, dlatego im sprzyja (związek przyczynowy), na co zwraca uwagę m.in. Kotarbiński (1973).

Źródło: Jan F. Jacko (2016) Security of organisations and methodological rationality of their members. Education of Economists and Managers, 4(42): 9-27. Online: <https://econjournals.sgh.waw.pl/EEiM/article/view/1799> DOI: 10.5604/01.3001.0009.5484

Literatura:

• Abell P. 1991. Rational Choice Th eory. Hants, Brookfield: Edward Elgar Publishing Ltd.
• Arbib M.A., P. Érdi, J. Szentagothai. 1998. Neural Organization: Structure, Function, and Dynamics. Cambridge, Massachusetts, London: MIT Press.
• Arvidsson A., N. Peitersen. 2016. The Ethical Economy. Rebuilding Value After the Crisis. Columbia University Press: Columbia.
• Aronson E., T.D. Wilson, R.M. Akert. 1997. Psychologia społeczna. Poznań: Zyska i S-ka.
• Auspitz J. L., W. Gasparski, M. Mlicki, K. Szaniawski (eds.). 1992. Praxiologies and the Philosophy of Economics. New Brunswick, New Jersey: Transaction Publishers.
• Bicchieri C. 1997. Rationality and Coordination. Cambridge, New York, Melbourne: Cambridge University Press.
• Bickmore K. 2003. Conflict resolution education. W: W. J. Pammer, J. Killian (eds), Handbook of Conflict Management. New York, Basel: CRC Press: 3–31.
• Bocheński J.M. 1993. Logika i filozofia. Wybór pism. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Bocheński J. M. 1987. Sto zabobonów: krótki filozoficzny słownik zabobonów. Paryż: Instytut Literacki.
• Bortolotti L. 2010. Delusions and Other Irrational Beliefs. Oxford, New York: OUP Oxford.
• Brown M.T. 2010. The ethics of economic systems. W: Civilizing the Economy. Cambridge University Press: Cambridge, s. 178–192.
• Bugdol M. 2011. Wymiary i problemy zarządzania organizacją opartą na zaufaniu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersystetu Jagiellońskiego.
• Ciesielski M. 2012. Zagadnienie ograniczeń racjonalnego modelu działań ludzkich. Próba ujęcia działania nawykowo-racjonalnego. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Coleman J.S., T.J. Fararo (eds). 1992. Rational Choice Theory. Advocacy and Critique. London, New Delhi: SAGE Publications.
• Debroy B., D. Chakraborty (eds). 2007. Anti-dumping: Global Abuse of a Trade Policy Instrument. New Delhi: Academic Foundation.
• Danielson P. (ed.). 1998. Modelling Rationality, Morality, and Evolution. New York, Oxford: Oxford University Press.
• Dennis K. (ed.). 2012. Rationality in Economics: Alternative Perspectives. New York: Springer Science & Business Media.
• Dixit A., B. Nalebuff . 1991. Thinking Strategically. New York: Norton.
• Domurat, K. 2008. Rola „subiektywnych” prawdopodobieństw w decyzjach z ryzykiem. „Decyzje” 10: 5–26.
• Dyck B., M. Neubert. 2008. Management: Current Practices and New Directions. Boston, New York: Cengage Learning.
• Eagleton T. 1991. Ideology: An Introduction. London, New York: Verso.
• Fletcher J.F. 1966. Situation Ethics: The New Morality. Philadelphia: Westminster John Knox Press.
• Flynn T. 2013. Jean-Paul Sartre. W: Zalta E.N. (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, http://plato.stanford.edu/archives/fall2013/entries/sartre/ [dostęp 12.12.2016].
• Fotopoulou A., Solms, M., Turnbull, O. 2004. Wishful reality distortions in confabulation: a case report. „Neuropsychologia” 42: 727–744.
• Gerrard B. (ed.). 1993. The Economics of Rationality. London, New York: Routledge.
• Greenwald H.P. 2008. Organizations: Management Without Control. Los Angeles, London, New Delhi, Singapore: SAGE Publications.
• Haimes Y.Y. 2015. Risk Modeling, Assessment, and Management. Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons.
• Hájek A. 2012. Interpretations of Probability. W: The Stanford Encyclopedia of Philosophy, https:// plato.stanford.edu/archives/win2012/entries/probability-interpret/ [dostęp 12.12.2016].
• Hey J.D. 1993. Rationality is as rationality does. W: Gerrard, B. (ed.), The Economics of Rationality. London, New York: Routledge: s. 4–14.
• Hooft van S. 2013. The Handbook of Virtue Ethics. Durham: Acumen Publishing.
• Jacko J.F. 2013. O naturze filozoficznego zabobonu według Innocentego Józefa Marii Bocheńskiego. „Filo-Sofija” 21: 135–150.
• Jacko J.F. 2016. Rational informative assertiveness in management communication. „Jagiellonian Journal of Management” 2: 35–44.
• Jaeger W. 1964. Paideia. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
• Kleszcz R. 1998. O racjonalności: studium epistemologiczno-metodologiczne. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Klimczak B. 2014. Aksjologiczne uwikłanie ekonomii. „Annales. Etyka w życiu gospodarczym” 17: 9–21.
• Koons R. 1992. Paradoxes of Belief and Strategic Rationality. Cambridge: Cambridge University Press.
• Kosiorowski D. 2005. Individual rationality versus group rationality in statistical modelling issues. W: Baier, D., Wernecke, K.D. (eds), Innovations in Classification, Data Science, and Information Systems, Studies in Classification, Data Analysis, and Knowledge Organization. Berlin Heidelberg: Springer: 239–248.
• Kotarbiński T. 1986. Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Kotarbiński T. 1973. Traktat o dobrej robocie. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Kotarbiński T. 1958. Zasady etyki niezależnej. „Studia Filozoficzne” 3–13.
• Koźmiński A.K., D. Latusek-Jurczak. 2011. Rozwój teorii organizacji. Warszawa: Wolters Kluwer.
• Krasnodębski Z.M. 1991. Działanie i jego racjonalność w perspektywie prakseologicznej i socjologicznej. „Prakseologia” 1–2: 27–43.
• Kyburg H.E., Thalos, M. (eds). 2003. Probability is the Very Guide of Life: The Philosophical Uses of Chance. Open Court Publishing.
• Lloyd S.R. 2002. Developing Positive Assertiveness, 3rd ed. Boston: Crisp Learning.
• Loranty K. 2012. Percepcja zagrożeń. „Zeszyty Naukowe AON” 3(88): 11–18.
• Mintzberg H. 1982. A note on that dirty word „efficiency”. „Interfaces” 12(5): 101–105.
• Mintzberg H. 1994. The Rise and Fall of Strategic Planning. New York: Free Press.
• Moore G.E. 1919. Zasady etyki. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.
• Oakes G. 2003. Max Weber on value rationality and value spheres. Critical remarks. „Journal of Classical Sociology” 3: 27–45.
• Pollock J.L. 2006. Thinking about Acting: Logical Foundations for Rational Decision Making. Oxford University Press, USA, Oxford et.al.
• Popa C. 1992. Praxiology, logic of action and rationality of human activity. W: Auspitz J. L., W. Gasparski, M. Mlicki, K. Szaniawski (eds), Praxiologies and the Philosophy of Economics. New Brunswick, New Jersey: Transaction Publishers: 535–593.
• Popper K.R. 2002. Logika odkrycia naukowego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Popper K.R. 1999. Droga do wiedzy. Domysły i refutacje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Popper K.R. 1996. The Myth of the Framework: In: Defence of Science and Rationality. London, New York: Routledge.
• Rego A., M.P. Cunha, S.R. Clegg. 2012. The Virtues of Leadership: Contemporary Challenges for Global Managers. Oxford: OUP Oxford.
• Richmond V.P., J.C. McCroskey, L.L. McCroskey. 2004. Organizational Communication for Survival: Making Work, Work, 3rd ed. Boston: Pearson/Allyn & Bacon.
• Robinson R. 1982. Assertiveness and Rational Thinking. Carlton: Social Biology Resources Centre.
• Sartre J.P. 2007. Byt i nicość. Zarys ontologii fenomenologicznej. Warszawa: Zielona Sowa.
• Sartre J.P. 1946. L’Existentialisme est un humanisme. Paris: Nagel.
• Scheler, M. 1987. Pisma z antropologii fi lozoficznej i teorii wiedzy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Simon H.A. 1992. Methodological foundations of economics. W: Auspitz J.L., Gasparski W., Mlicki M., Szaniawski K. (eds), Praxiologies and the Philosophy of Economics. New Brunswick, New Jersey: Transaction Publishers: 25–42.
• Smith D.W. 2013. Phenomenology. W: Stanford Encyclopedia of Philosophy, http://plato.stanford.edu/archives/win2013/entries/phenomenology/ [dostęp 12.12.2016].
• Styczeń T., Kamiński S. 1968. Doświadczalny punkt wyjścia etyki. „Studia Philosophiae Christianae” 4: 21–73.
• Szostek A. 1971. Etyka jako nauka empiryczna w ujęciu T. Czeżowskiego i T. Kotarbińskiego. „Roczniki Filozoficzne” 19: 43–57.
• Tang S. 2010. A Theory of Security Strategy for Our Time: Defensive Realism. New York: Pal-grave Macmillan.
• Tatarkiewicz W. 1919. O bezwzględności dobra. Warszawa: Gebether i Wolf.
• Veatch H.B. 2003. Rational Man: A Modern Interpretation of Aristotelian Ethics. Indianapolis: Liberty Fund.
• Webb D., E. Wills-Herrera (eds). 2012. Subjective Well-Being and Security. Springer Science & Business Media.
• Weber M. 2012. Max Weber: Collected Methodological Writings. London, New York: Routledge.
• Weber M. 2011. Methodology of Social Sciences. New Brunswick, New Jersey: Transaction Publishers.
• Weber M. 1985. Gesammelte Aufsätze zur Wissenschaftslehre. Tübingen: Mohr Siebeck.
• Wight J.B. 2015. Ethics in Economics: An Introduction to Moral Frameworks. Stanford University Press, Stanford, California.
• Williams B. 2004. Truth and Truthfulness: An Essay in Genealogy. New Yersey, Oxfordshire: Princeton University Press.
• Wilson C. 2011. Realism and relativism in ethics. W: Clarke D.M., Wilson C. (eds), The Oxford Handbook of Philosophy in Early Modern Europe. Oxford: Oxford University Press.
• Woleński J. 2006. Naturalistyczne uzasadnienie etyki niezaleznej (spolegliwego opiekuna). „Etyka” 39: 7–14.
• Wrench J. S. Punyanunt-Carter N. 2012. What is an Organization? http://2012books.lardbuck-et.org/pdfs/an-introduction-to-organizational-communication.pdf [dostęp 12.31.15].
• Young H. P. 1998. Individual Strategy and Social Structure: An Evolutionary Theory of Institutions. Princeton: Princeton University Press.
• Zafirowski M. 2003. Human rational behavior and economic rationality. „Electronic Journal of Sociology” 7(2), http://www.sociology.org/content/vol7.2/02_zafirovski.html [dostęp 12.12.15].
• Zey M. 1997. Rational Choice Theory and Organizational Theory: A Critique. London, New Delhi: SAGE Publications.