10. Definicja regulująca strategii
Przez strategię rozumieć będę plan działania, który spełnia warunki, o których zaraz będzie mowa.[1] Nie chodzi tu o plan w sensie harmonogramu postępowania, choć w oparciu o strategię taki chronogram można ustalić. Przyjmuję, że strategia, to reguły mówiące o tym, jakie cele, jakimi środkami można osiągnąć w określonych okolicznościach. Nakłada się na nie warunek skuteczności i ekonomiczności. Warunek skuteczności mówi o tym, że strategia powinna wyznaczać działanie, które daje pewność lub zwiększa prawdopodobieństwo osiągnięcia wyznaczonych celów. Por. Jacko 2009b. Warunek ekonomiczności w Teorii Gier kojarzony z postulatem optymalnego działania – czyli takiego, które optymalizuje korzyści i minimalizuje straty. Ross 2006.
W niniejszej pracy przyjmuję, że warunek ekonomiczności działania zawiera się w warunku jego skuteczności, gdyż warunek ekonomiczności jest określony celami strategii (przyjmowanymi wprost lub domyślnie) o ile ma ona być ekonomiczna. Jeśli mamy do czynienia ze strategią, która nie określa warunku ekonomiczności – warunek ten jej nie dotyczy. Przykładowo, jeśli przyjmujemy, że celem strategii jest osiągnąć X za wszelką cenę, to w tym przypadku strategia utożsamia skuteczność z efektywnością. Natomiast, jeśli cel strategii jest określony warunkowo, to warunki osiągnięcia celu wyznaczają zasadę ekonomiczności dla tej strategii. Przykładowo, jeśli przyjmiemy, że celem jest osiągnąć X angażując możliwie minimalne zasoby, to domyślnie przyjmuje się taksonomię tych zasobów, która pozwala odróżnić ekonomiczne od nieekonomicznych sposobów osiągania tego celu.
Odróżniam strategię od jej wdrażania. Strategia wyznacza sposób działania. W przyjętym tu sensie, strategia to są reguły działania. Reguły te mogą byś wdrażane niekonsekwentnie – wtedy jej reguły wyznaczają inne działanie, niż to – kierowane daną strategią, jak ma to miejsce w sytuacji, gdy ktoś zamierza działanie według danego planu, którego potem nie realizuje.
Reguły działania tworzące strategię nie muszą być spisane ani nawet uświadomione przez podmiot działania. Ktoś może wdrażać strategię w przyjętym tu sensie nie zdając sobie sprawy z reguł, według których postępuje np. pracownicy mogą realizując cele firmy bez wiedzy o tym, jakie są jej cele (taka sytuacja jest zwykle krytykowana w etyce biznesu).
Przy takim określeniu strategii rodzi się pytanie o sposób istnienia strategii. Założone tu rozumienie strategii jest zbliżone do pojęcia metody. Metoda zwykle kojarzona ze strategią osiągania celów poznawczych. Jeśli jednak rozszerzyć pojęcie metody na sferę działania, to strategia jest metodą działania. Podobnie strategia jest określana w Teorii Gier, gdzie strategia, to plan działania opisujący optymalne (przynoszące najwięcej korzyści przy najmniejszych stratach) zachowanie gracza przy każdej możliwej strategii przyjętej przez pozostałych „graczy”, gdzie graczem nazywa się osoby uwikłane w sytuację działania. Ross 2006. Strategia w tym ujęciu jest cechą możliwego działania. Istnieje jako możliwość – jako możliwe działanie. Gdy jest wdrażana – aktualizuje się i istnieje realnie. Strategia może też istnieć intencjonalnie – gdy jako możliwość jest odkrywana, planowana lub zamierzania.
Jak już pisałem, pojęcie strategii jest wieloznaczne i w zależności od kontekstu może mieć inne znaczenia niż to, które wyżej wprowadzono. Na przykład w naukach o zarządzaniu strategie można kojarzyć z celami lub środkami jakiegoś działania lub z tymi tylko jego celami, które udało się zrealizować i środkami, które okazały się skuteczne. Zdarza się też, że określa się mianem strategii lub taktyki każde celowe działanie lub działanie według jakiegoś planu niezależnie od jego skuteczności. Przymiotnik „strategiczny” może też wskazywać na to, że ktoś lub coś jest ważną okolicznością działania (np. „strategiczny partner”). Por. m.in. Barnes 1999. Dixit, Nalebuff 1991. Krawiec 2003. Koźmiński, Zawiślak 1982. Kożuch 2007. Lewicki, Saunders 2005. Makridakis 1990. McMillan 1991. Young 1998. Sulkowski 2005: 130-64.
Wprowadzona tu definicja zakłada domyślnie odróżnienie między celami, środkami, okolicznościami i konsekwencjami działania, dlatego następne części niniejszego rozdziału będą poświęcone głównie ich omówieniu.
10.1. Cel działania wyznaczonego strategią
Strategia zawiera reguły określające jej cel. Reguły te mogą zawierać się w strategii wyraźnie, gdy są spisane lub wypowiedziane albo w sposób ukryty, gdy nie są wyrażone, ale wynikają z innych reguł przez to, że stosowanie się do tych reguł prowadzi nieuchronnie do realizacji takiego a nie innego celu lub zwiększa prawdopodobieństwo jego osiągnięcia. Na przykład, jeśli przyjmiemy taktykę działania składającą się z dwu reguł: „Wsiądź do pociągu do Warszawy” i „Nie wysiadaj z niego przed Warszawą” to przyjmujemy domyślnie, że celem tak określonej strategii jest dojechanie do Warszawy, choć o tym nie było wprost mowy w regułach działania określających tę strategię.
10.2. Nadrzędne i podrzędne cele działania wyznaczonego strategią
Zakładam w niniejszej pracy, że strategia wyznacza procedurę racjonalnego działania (to założenie będzie dyskutowane w części 16), w którym cele układają się w hierarchię - realizacja podrzędnych celów jest środkiem do realizacji celów nadrzędnych, te zaś mogą być środkiem do realizacji celów jeszcze bardziej nadrzędnych itd. Uzasadnieniem celów podrzędnych jest ich warunkowy związek z realizacją nadrzędnego celu. Por. Cohen 1986.
Strategie mają zwykle kilka celów podrzędnych, których koniunkcja i/lub alternatywa wyznacza nadrzędny cel strategii. Na przykład strategia negocjacyjna może mieć dwa cele określone postulatami „Nawiązać współpracę” oraz „Sprzedać produkt x” Te cele połączone koniunkcją dają inny cel nadrzędny niż wtedy gdy są połączone alternatywą. W pierwszym przypadku cel nadrzędny wymaga zrealizowania obu celów podrzędnych. W przypadku drugim – wystarczy zrealizować tylko jeden z nich. Cel nadrzędny może być wyznaczony kombinacją koniunkcji i/lub alternatyw celów podrzędnych.
Odróżnienie między nadrzędnymi i podrzędnymi celami jest przyjmowane implicite na przykład w teoriach strategii wojennych, w których odróżnia się cele wojny i cele polityki, gdzie polityka wyznacza nadrzędne cele, a wojna – cel podrzędne pełniące rolę środka do realizacji celów polityki (odróżnienie między strategią „militarną” od strategii „wielkiej”). Liddell Hart 1954. W teorii zarządzania odróżnienie, o którym tu mowa, pełni ważną rolę w określaniu strategii długofalowych, określających perspektywiczne działania.
Odróżnienie nadrzędnych i podrzędnych celów działania okazuje się przydatne przy interpretacji dylematów Teorii Gier: W sytuacjach rzeczywistych każdą grę można rozpatrywać w kontekście innej gry. W takiej sytuacji osiągnięcie lub nieosiągnięcie celu pierwszej gry pełni rolę środka, a więc celem podrzędnym w drodze do realizacji celu drugiej gry, który okazuje się być nadrzędny. Por. Jacko 2009a, 2009d.
10.3. Swoiste cele i środki strategii
Dziedziny ludzkiej aktywności można odróżniać ze względu na typowe dla nich cele i środki działania. Swoistymi nazywać się będzie cele, które są typowe dla danej dziedziny działania. Jak postaram się pokazać w następnym rozdziale – swoistym celem negocjacji jest perswazja, a w negocjacjach w biznesie, swoistym celem jest perswazja ukierunkowana na zysk m.in. optymalizowanie własnej korzyści i unikanie strat w dziedzinie zasobów swoistych dla biznesu.
Środki strategii, to sposoby osiągania jej podrzędnych celów, które w zamierzeniu podmiotu działania mają prowadzić do realizacji jej celu nadrzędnego. W różnych dziedzinach działania strategia dysponuje środkami swoistymi dla danej dziedziny. Dlatego dziedzina strategii może do pewnego stopnia określać środki strategii. W biznesie są one wyznaczone zasobami danej dziedziny. Na przykład strategie zarządzania korzystają z zasobów, które są swoiste dla zarządzania, taktyki negocjacyjne korzystają ze środków swoistych dla negocjacji itd. Taktyki proksemiczne korzystają z modyfikacji oraz działań zastępujących dystans interakcyjny.
Dziedzina negocjacji nie determinuje tego, jakie cele i środki pojawią się w konkretnej sytuacji działania, gdyż zależą one od woli i inwencji negocjatorów. Na przykład, nawet jeśli przyjąć, że w dziedzinie negocjacji nadrzędnym celem jest zysk, to i tak sposób w jaki zysk jest rozumiany będzie zależeć od stron negocjacji, a sposób jego osiągnięcia - od tego, jak zechcą go osiągać.
11. Regulujące odróżnienie strategii a taktyki
Plan realizacji celów podrzędnych strategii nazywać się będzie w niniejszej pracy „taktykami”, a „strategiami” – plan realizacji jej nadrzędnych celów. W myśl tego odróżnienia strategia składa się ze strategii cząstkowych, które nazywać się tu będzie „taktykami”. Na przykład tworzenie wizerunku negocjatora lub produktu, blef, perswazja itp. w negocjacjach, to taktyki negocjacyjne. Natomiast plan osiągania nadrzędnych celów negocjacji, takich jak podpisanie umowy, uzgodnienie zasad przyszłej współpracy itp., przy pomocy różnych taktyk – nazywać się tu będzie strategią negocjacyjną.[2]
Powyższe odróżnienie strategii i taktyk jest względne i aspektowe, bo każda strategia może okazać się taktyką, jeśli uwzględni się szerszą perspektywę ludzkich zaangażowań, a każda taktyka jest strategią, jeśli nie rozpatrywać jej w tej perspektywie. Na przykład nadrzędne cele strategii negocjacyjnej mogą się okazać podrzędnymi w perspektywie motywów podjęcia negocjacji, te zaś mogą okazać się podrzędne względem innych – jeszcze głębszych zaangażowań podmiotu, takich jak dążenie do szczęścia, akceptacji społecznej iin.
W myśl przyjętej tu definicji taktyka jest rodzajem strategii. Dlatego warunki nałożone na strategię wprowadzoną tu definicją dotyczą też taktyk. W niniejszym rozdziale będzie warunkach nałożonych na strategie, ale warunki te dotyczą też taktyk, gdyż w myśl wprowadzonych tu rozróżnień – taktyka jest rodzajem strategii.[3]
[1] Pojęcie strategii i taktyki działania wywodzi się z teorii wojskowości. Greckie słowo STRATOS oznacza obóz wojskowy, a AGEIN – przywództwo. Strategia w tym kontekście to sztuka dystrybucji i stosowania militarnych środków dla zwycięstwa w wojnie, uzyskania przewagi militarnej lub urzeczywistnienia innych celów polityki, a taktyka (gr. TAKTIKÁ) jest elementem strategii. W latach 30-tych i 40-tych XX wieku powstała matematyczna metoda działań strategicznych w grach towarzyskich i niektórych dziedzinach życia społecznego. Nazwano ją „Teorią Gier”. Za jej twórców uważa się m.in. Johna von Neumanna i Oscara Morgensterna. Metoda znalazła zastosowanie w naukach aplikacyjnych m.in. w ekonomii (John Nash, Reinhard Selten i John Harsanyi), modelach przetargów (Wiliam Vickerey oraz John Mirrles), w naukach społecznych i mikroekonomii (Thomas Schelling, Robert Naumann oraz Leonid Hurwicz, Eric Maksin i Roger Myerson). O myśleniu strategicznym w teorii gier, por. m.in. Baird, Gertner, Picker 1994. Basu 1994. Bell 1991. Bicchieri 1993. Binmore 2005. Camerer 2003. Danielson 1998. Dixit, Nalebuff 1991. Ginits 2000. Jacko 2009a. Tegoż 2009c. Koons 1992. McClennen 1990. Neumann, Morgenstern 1947. Sigmund. Young 1998. Watson 2005.
[2] Hierarchię celów zakłada m.in. Clausewitz odróżniając strategię, która jego zdaniem jest teorią wykorzystywania potyczek i bitew do realizacji celów wojny, a taktyka jest teorią wykorzystania sił zbrojnych w boju. Clausewitz 2007: 55.
[3] W myśl przyjętego tu odróżnienia między strategią i taktyką, na strategię nakłada się tylko jeden warunek, który nie dotyczy taktyk działania. Mianowicie strategie przez to, że mają cele nadrzędne powinny być skuteczne w różnych scenariuszach rozwoju sytuacji. Strategia powinna brać pod uwagę rozwój sytuacji, to jest uwzględniać nie tylko sytuację wyjściową, ale też sytuacje będące jej następstwem. Ten warunek nie dotyczy taktyk, które dotyczą określonej sytuacji i nie muszą brać pod uwagę dalszych sytuacji.
Źródło: Jan F. Jacko
(2012) Taktyki negocjacyjne
w kontekście proksemiki. Analiza metodologiczna. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, pp./ss. 224. Online: <https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/1936/jacko_taktyki_negocjacyjne_w_kontekscie_proksemiki_2012.pdf?sequence=1&isAllowed=y>
ISBN: 978-83-233-3275-6
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz