Sankcje moralne, prawne i etykietalne

 

Sankcje moralne są reakcjami społecznymi na złamanie norm moralnych lub etycznych, takich jak krytyka, ostracyzm społeczny, izolacja społeczna lub utrata reputacji. Sankcje moralne zwykle nie są ustanowione przez prawo i nie mają wymiernych konsekwencji prawnych, ale są ważnym narzędziem społecznym, które pomagają utrzymać społeczne normy i wartości.

Sankcje prawne są z kolei narzędziem, które państwo używa, aby egzekwować swoje prawa i uregulowania. Są to konsekwencje prawne za złamanie prawa, takie jak grzywny, kary więzienia lub utrata praw i przywilejów. Sankcje prawne są ustanawiane przez prawo i muszą być egzekwowane przez organy odpowiedzialne za egzekwowanie prawa.

Różnica między sankcjami moralnymi a sankcjami prawnymi polega na tym, że sankcje moralne zależą od prywatnych lub grupowych preferencji, podczas gdy sankcje prawne są wyrażone w prawie - przez ustawy i przepisy prawne. Sankcje moralne są również bardziej elastyczne i mogą się zmieniać w zależności od czasu i miejsca, podczas gdy sankcje prawne są bardziej stałe i zwykle wymagają zmian w ustawodawstwie lub systemie sądowniczym.

Sankcje moralne dotyczą norm moralnych, które regulują zachowanie jednostek w społeczeństwie. Są to reakcje społeczne, takie jak ostracyzm, potępienie, brak uznania czy krytyka, które mają na celu skłonić jednostkę do zmiany zachowania w zgodzie z przyjętymi normami moralnymi. Sankcje moralne są zwykle nieformalne i wynikają z przekonań i wartości społeczeństwa.

Sankcje etykietalne, z drugiej strony, to reakcje społeczne na naruszenie norm społecznych lub kulturowych, które niekoniecznie są związane z moralnością. Są to np. stygmatyzacja, wykluczenie, utrata prestiżu, oskarżenia o naruszenie norm społecznych czy przepisów kulturowych. Sankcje etykietalne dotyczą zwykle zachowań, które są uznawane za nieodpowiednie lub nieakceptowalne przez społeczeństwo, ale nie są związane z moralnością w ścisłym znaczeniu.

W praktyce, sankcje moralne i etykietalne często się przenikają i nakładają na siebie. Przykładowo, zachowanie uznane za niemoralne może prowadzić do sankcji etykietalnych, takich jak stygmatyzacja, ale może także prowadzić do sankcji moralnych, takich jak potępienie ze strony społeczeństwa. Jednakże, ważne jest zrozumienie, że sankcje moralne są związane z przekonaniami i wartościami moralnymi, podczas gdy sankcje etykietalne dotyczą norm społecznych i kulturowych, które mogą się różnić między różnymi społeczeństwami i kulturami.

Moralność (etyka) prywatna i społeczna

 

Etyka społeczna odnosi się do zasad i wartości moralnych, które odnoszą się do zachowań i postaw w odniesieniu do innych ludzi i całego społeczeństwa. Obejmuje ona takie kwestie jak sprawiedliwość społeczna, równość, solidarność, troska o innych, pomoc potrzebującym, walka z dyskryminacją i przestrzeganie praw człowieka. Etyka społeczna dotyczy zatem odpowiedzialności jednostki za dobro innych i całego społeczeństwa.

Etyka prywatna odnosi się do zasad i wartości moralnych, które odnoszą się do zachowań i postaw jednostki w jej prywatnym życiu, w relacjach z bliskimi i wobec samej siebie. Obejmuje ona takie kwestie jak uczciwość, szacunek dla siebie i innych, rozwijanie swoich wartości, zdrowy styl życia, dbałość o własne potrzeby i satysfakcję z życia. Etyka prywatna dotyczy zatem odpowiedzialności jednostki za jej własne dobro i szczęście.

Oczywiście, granice między etyką społeczną a prywatną są płynne i często się nakładają. Niemniej jednak, istnieją pewne różnice między etyką społeczną a prywatną, które wynikają z różnic w zakresie i celu tych dwóch podejść do etyki.

Czymś innym jest moralność prywatna i publiczna. 

Prywatna to poglądy jednostki na to, co dobre i słuszne.

Społeczna - to system norm i reguł społecznych propagowanych w społeczeństwie i organizacji.

Potencjalne konflikty między moralnością prywatną i społeczną

Większe dobro:

Ktoś propaguje normy, w które nie wierzy, bo uważa je za społecznie pożyteczne (na przykład moralny egoista może propagować miłość, bo ona lepiej sprzyja jego celom; ateista może uważać, że instytucje religijne czynią wiele dobrego i wspierać ich misję moralną)

Ktoś uważa, że prawda może być niebezpieczna dla innych, więc ją skrywa. Na przykład, ktoś uważa, że aborcja jest złem, ale tego nie głosi z obawy, że to mogłoby przyczynić się do powstania szkodliwych konfliktów społecznych.

Ktoś uważa, że dany przepis prawa jest niesprawiedliwy, ale respektuje go w imię szacunku dla porządku społecznego.

Solidarność społeczna:

Ktoś uważa, że stanowisko jego partii jest nieetyczne, ale prezentuje je w sejmie, bo uważa to za swój obowiązek wynikły z roli społecznej

Tolerancja: 

Ktoś toleruje poglądy bliskich, z którymi się nie zgadza. Przykładem może być wybór partnera życiowego, który nie akceptuje ludzi o innej orientacji seksualnej.

Podwójne standardy etyczne:

Przykładem może być kłamstwo, które w życiu prywatnym ktoś uważa złe, a kłamie w pewnych sytuacjach publicznych uznając, że to jest usprawiedliwione.

Ktoś prowadzi działalność biznesowa, która skupia się wyłącznie na zyskach, nie bierze pod uwagę wpływu swoich działań na środowisko naturalne lub społeczność lokalną, ale głosi publicznie wartości społeczne i ekologiczne.

Osoba prowadząca biznes uważa za swój obowiązek prowadzenie swojej działalności zgodnie z etyką społeczną, czyli uwzględniając aspekty takie jak ochrona środowiska, dobre praktyki zatrudnienia, troska o jakość produktów i usług, itp. Natomiast w swoim życiu prywatnym, ta sama osoba może kierować się innymi zasadami, na przykład wybierając mniej ekologiczne produkty dla siebie i swojej rodziny.

Presja sytuacji: 

Osoba podejmująca decyzje w swoim życiu prywatnym może być zmuszona do dokonywania wyborów, które z punktu widzenia etyki społecznej są nieakceptowalne. Na przykład, osoba może zdecydować się na korzystanie z produktów nieekologicznych, bo są tańsze.

"Odpowiedzialność" to wieloznaczny termin. Gdy się pojawia, należy objaśnić/zapytać, o jakiej odpowiedzialności jest mowa

 

Według Romana Ingardena, odpowiedzialność jest pojęciem relacyjnym, co oznacza, że zawsze dotyczy ona relacji między osobą, która jest odpowiedzialna, a tym, co stanowi przedmiot tej odpowiedzialności.

1.       Ponoszenie moralnej odpowiedzialności za czyn oznacza, że (a) osoba ta wykonała swój wybór w sposób wolny i świadomy, a (b) zaakceptowała konsekwencje swojego postępowania. Wtedy można wartość czynu przypisać osobie, co w języku odzwierciedla się przechodniością wartościujących przymiotników, które przechodzą z określenia czynu na sprawcę np. ktoś kto dokonał czynu bohaterskiego jest bohaterem, ktoś, kto dokonał wynalazku jest jego wynalazcą, ktoś kto zabił jest zabójcą. Ta przechodniość nie zachodzi w przypadkach, które nie spełniają powyższych warunków. Przechodzi na sprawcę tylko wartość tych konsekwencji czynu, za które ponosi moralną odpowiedzialność: Np. Jeśli ktoś, kto ukradł recepturę innowacji i ją opatentował jako swoją, nie jest jej wynalazcą, tylko (jej) złodziejem. Relacja ponoszenia odpowiedzialności zachodzi niezależnie od tego, jakie normy społeczne obowiązują w społeczeństwie, w prawie oraz czy podmiot bierze odpowiedzialność za swoje czyny.

2.       Branie moralnej odpowiedzialności, to decyzja w które podmiot przyjmuje odpowiedzialność za swoje czyny, tj. ­ przyjmuje do wiadomości, że ponosi za coś odpowiedzialność (np. przyznanie się do winy lub do zasługi).

3.       Podejmowanie sprawczej odpowiedzialności: Można też podejmować odpowiedzialność podejmując zobowiązani i w ten sposób poszerzać pole swojej odpowiedzialności decydując, że jest odpowiedzialny za to, za co przedtem nie był odpowiedzialny. Na przykład, przyjmują stanowisko, zakładając rodzinę bierzemy odpowiedzialność za realizację zadań wyznaczonych nową społeczną rolą, składając obietnicę bierzemy odpowiedzialność za jej dotrzymanie. Bierzemy odpowiedzialność przyjmując zobowiązania.

4.       Pociąganie do odpowiedzialności wymaga przyjęcia systemu norm określających sankcję za ich nieprzestrzeganie. Pociąganie do odpowiedzialności może być realizowane na różne sposoby, na przykład przez stawianie wymagań i oczekiwań, ale także przez egzekwowanie sankcji wobec osób, które nie spełniają swoich zobowiązań. Jednakże, jak podkreślał Ingarden, niezbędne jest, aby te sankcje były uzasadnione i adekwatne do popełnionych przez osobę błędów czy uchybień. Pociąganie do odpowiedzialności dotyczy nie tylko jednostek, ale również instytucji i organizacji.

5.       Działanie w sposób odpowiedzialny zatem refleksji nad tym, jakie są konsekwencje naszych działań dla innych ludzi oraz dla świata, w którym żyjemy. Odpowiedzialne podejmowanie decyzji wymaga więc przemyślenia możliwych scenariuszy i oceny, które z nich są zgodne z normami etycznymi i jakie konsekwencje niosą za sobą dla innych ludzi oraz dla otoczenia. Osoba, która działa w sposób odpowiedzialny, jest świadoma swojego wpływu na innych ludzi oraz na otoczenie i podejmuje decyzje w taki sposób, aby minimalizować negatywne skutki swoich działań i maksymalizować pozytywne skutki dla siebie i innych. Np. społeczna odpowiedzialność biznesu (ang- CSR – Corporate Social Responsibility): Koncepcja, według której przedsiębiorstwa na etapie budowania strategii dobrowolnie uwzględniają interesy społeczne i ochronę środowiska, a także relacje z różnymi grupami interesariuszy.

Prawne i etyczne zasady ochrony własności przemysłowej i prawa autorskiego

 

Ochrona własności przemysłowej i prawa autorskiego to ważne kwestie prawne i etyczne, które dotyczą m.in. prawa do wynalazków, znaków towarowych, wzorów przemysłowych oraz utworów literackich i artystycznych. W ramach tych dziedzin funkcjonują zasady i regulacje, które chronią prawa twórców i właścicieli przed nieuprawnionym wykorzystaniem ich dorobku intelektualnego.

Zasady ochrony własności przemysłowej dotyczą przede wszystkim prawa do wynalazków, które są chronione poprzez uzyskanie patentu. Patent pozwala na wyłączne korzystanie z wynalazku przez określony czas (zwykle 20 lat), co z kolei stymuluje rozwój innowacyjności i badań naukowych. Innym rodzajem prawa chronionego w ramach ochrony własności przemysłowej są znaki towarowe, czyli symbole, które służą do oznaczania towarów i usług. Właściciel znaku towarowego ma prawo do jego wyłącznego użytkowania i chroni go przed nieuprawnionym wykorzystaniem przez innych.

Z kolei prawa autorskie dotyczą dziedziny sztuki i kultury, a ich celem jest ochrona twórców przed nieuprawnionym wykorzystaniem ich utworów literackich, muzycznych, filmowych i innych. Właściciel praw autorskich ma prawo do wyłącznego korzystania z utworu oraz do jego rozpowszechniania i odtwarzania, co stymuluje rozwój kultury i sztuki. Jednocześnie, prawa autorskie chronią prawa autorów do ich dorobku intelektualnego, umożliwiając im korzystanie z niego w sposób, który pozwala im na uzyskanie zasłużonej korzyści materialnej.

Zarówno ochrona własności przemysłowej, jak i prawa autorskie rządzą się podobnymi zasadami. Najważniejszą zasadą jest zasada poszanowania praw autorskich oraz innych praw intelektualnych. Oznacza to, że każdy, kto korzysta z dorobku intelektualnego innych, powinien zawsze respektować prawa ich właścicieli i uzyskać na to odpowiednie zezwolenie. Inną ważną zasadą jest zasada równowagi między prawami twórców a interesami społecznymi. Oznacza to, że prawa autorskie i prawa własności przemysłowej powinny być dostosowane do potrzeb społeczeństwa i nie powinny ograniczać wolności słowa i dostępu do kultury.

Wydajność działania i jego środków

Wydajne działanie 

- poświęca możliwie najmniej cennych zasobów do skutecznego osiągnięcia celu

- nie poświęca zasobów cenniejszych dla osiągnięcia korzyści mniej cennych

- jest możliwie najbardziej korzystne: przewaga korzyści nad stratami jest w jego efekcie większa niż w innych scenariuszach działania

Wydajne środki działania to takie, których zastosowanie gwarantuje lub daje duże szanse na to, że działanie będzie wydajne.

Taksonomia zasobów i korzyści: Ocena wydajności działania wymaga określenia hierarchii wartości zgodnie z którą szacuje się zasoby i korzyści.

Skuteczne działanie i jego środki

Skuteczność działania, to fakt. Skuteczne działanie osiąga swój cel.

Skuteczność środków działania, to prawdopodobieństwo skuteczności. Skuteczne środki działania gwarantują lub dają duże szanse na to, że działanie będzie skuteczne.

Skuteczność to coś innego niż wydajność działania.

Racjonalne rzeczowo (obiektywnie) działanie

... jest w rzeczywistości takie, jak zamierzył podmiot. Rzeczowa racjonalność działania, to jego "przystosowanie do rzeczywistości" (Kotarbiński, 1973, s. 109, 123, 433) Ta cecha działania jest właściwością relacji, jaka zachodzi między zamiarami podmiotu i przebiegiem oraz następstwami działania. 

Działanie racjonalne rzeczowo optymalizuje funkcję swego celu - jest skuteczne (efektywne) i wydajne (ekonomiczne) (Dennis, 2012; Hey, 1993). Ta cecha działania może być określana m.in. mianem racjonalności „ekonomicznej” (Hey, 1993, s. 12), „formalnej” (Kleszcz, 1998, p. 73).

Skuteczne działanie osiąga cel. Wydajne działanie jest możliwie najbardziej korzystne: przewaga korzyści nad stratami jest w jego efekcie większa niż w innych scenariuszach działania, poświęca możliwie najmniej cennych zasobów, nie poświęca zasobów cenniejszych dla osiągnięcia korzyści mniej cennych.

Źródło: Jan F. Jacko (2016) Security of organisations and methodological rationality of their members. Education of Economists and Managers, 4(42): 9-27. Online: <https://econjournals.sgh.waw.pl/EEiM/article/view/1799> DOI: 10.5604/01.3001.0009.5484

Strategia i taktyka

10.  Definicja regulująca strategii

 

Przez strategię rozumieć będę plan działania, który spełnia warunki, o których zaraz będzie mowa.[1] Nie chodzi tu o plan w sensie harmonogramu postępowania, choć w oparciu o strategię taki chronogram można ustalić. Przyjmuję, że strategia, to reguły mówiące o tym, jakie cele, jakimi środkami można osiągnąć w określonych okolicznościach. Nakłada się na nie warunek skuteczności i ekonomiczności. Warunek skuteczności mówi o tym, że strategia powinna wyznaczać działanie, które daje pewność lub zwiększa prawdopodobieństwo osiągnięcia wyznaczonych celów. Por. Jacko 2009b. Warunek ekonomiczności w Teorii Gier kojarzony z postulatem optymalnego działania – czyli takiego, które optymalizuje korzyści i minimalizuje straty. Ross 2006.

            W niniejszej pracy przyjmuję, że warunek ekonomiczności działania zawiera się w warunku jego skuteczności, gdyż warunek ekonomiczności jest określony celami strategii (przyjmowanymi wprost lub domyślnie) o ile ma ona być ekonomiczna. Jeśli mamy do czynienia ze strategią, która nie określa warunku ekonomiczności – warunek ten jej nie dotyczy. Przykładowo, jeśli przyjmujemy, że celem strategii jest osiągnąć X za wszelką cenę, to w tym przypadku strategia utożsamia skuteczność z efektywnością. Natomiast, jeśli cel strategii jest określony warunkowo, to warunki osiągnięcia celu wyznaczają zasadę ekonomiczności dla tej strategii. Przykładowo, jeśli przyjmiemy, że celem jest osiągnąć X angażując możliwie minimalne zasoby, to domyślnie przyjmuje się taksonomię tych zasobów, która pozwala odróżnić ekonomiczne od nieekonomicznych sposobów osiągania tego celu.

Odróżniam strategię od jej wdrażania. Strategia wyznacza sposób działania. W przyjętym tu sensie, strategia to są reguły działania. Reguły te mogą byś wdrażane niekonsekwentnie – wtedy jej reguły wyznaczają inne działanie, niż to – kierowane daną strategią, jak ma to miejsce w sytuacji, gdy ktoś zamierza działanie według danego planu, którego potem nie realizuje.

Reguły działania tworzące strategię nie muszą być spisane ani nawet uświadomione przez podmiot działania. Ktoś może wdrażać strategię w przyjętym tu sensie nie zdając sobie sprawy z reguł, według których postępuje np. pracownicy mogą realizując cele firmy bez wiedzy o tym, jakie są jej cele (taka sytuacja jest zwykle krytykowana w etyce biznesu).

Przy takim określeniu strategii rodzi się pytanie o sposób istnienia strategii. Założone tu rozumienie strategii jest zbliżone do pojęcia metody. Metoda zwykle kojarzona ze strategią osiągania celów poznawczych. Jeśli jednak rozszerzyć pojęcie metody na sferę działania, to strategia jest metodą działania. Podobnie strategia jest określana w Teorii Gier, gdzie strategia, to plan działania opisujący optymalne (przynoszące najwięcej korzyści przy najmniejszych stratach) zachowanie gracza przy każdej możliwej strategii przyjętej przez pozostałych „graczy”, gdzie graczem nazywa się osoby uwikłane w sytuację działania. Ross 2006. Strategia w tym ujęciu jest cechą możliwego działania. Istnieje jako możliwość – jako możliwe działanie. Gdy jest wdrażana – aktualizuje się i istnieje realnie. Strategia może też istnieć intencjonalnie – gdy jako możliwość jest odkrywana, planowana lub zamierzania.

            Jak już pisałem, pojęcie strategii jest wieloznaczne i w zależności od kontekstu może mieć inne znaczenia niż to, które wyżej wprowadzono. Na przykład w naukach o zarządzaniu strategie można kojarzyć z celami lub środkami jakiegoś działania lub z tymi tylko jego celami, które udało się zrealizować i środkami, które okazały się skuteczne. Zdarza się też, że określa się mianem strategii lub taktyki każde celowe działanie lub działanie według jakiegoś planu niezależnie od jego skuteczności. Przymiotnik „strategiczny” może też wskazywać na to, że ktoś lub coś jest ważną okolicznością działania (np. „strategiczny partner”). Por. m.in. Barnes 1999. Dixit, Nalebuff 1991. Krawiec 2003. Koźmiński, Zawiślak 1982. Kożuch 2007. Lewicki, Saunders 2005. Makridakis 1990. McMillan 1991. Young 1998. Sulkowski 2005: 130-64.

            Wprowadzona tu definicja zakłada domyślnie odróżnienie między celami, środkami, okolicznościami i konsekwencjami działania, dlatego następne części niniejszego rozdziału będą poświęcone głównie ich omówieniu.

 

10.1.               Cel działania wyznaczonego strategią

 

Strategia zawiera reguły określające jej cel. Reguły te mogą zawierać się w strategii wyraźnie, gdy są spisane lub wypowiedziane albo w sposób ukryty, gdy nie są wyrażone, ale wynikają z innych reguł przez to, że stosowanie się do tych reguł prowadzi nieuchronnie do realizacji takiego a nie innego celu lub zwiększa prawdopodobieństwo jego osiągnięcia. Na przykład, jeśli przyjmiemy taktykę działania składającą się z dwu reguł: „Wsiądź do pociągu do Warszawy” i „Nie wysiadaj z niego przed Warszawą” to przyjmujemy domyślnie, że celem tak określonej strategii jest dojechanie do Warszawy, choć o tym nie było wprost mowy w regułach działania określających tę strategię.

 

10.2.               Nadrzędne i podrzędne cele działania wyznaczonego strategią

 

Zakładam w niniejszej pracy, że strategia wyznacza procedurę racjonalnego działania (to założenie będzie dyskutowane w części 16), w którym cele układają się w hierarchię - realizacja podrzędnych celów jest środkiem do realizacji celów nadrzędnych, te zaś mogą być środkiem do realizacji celów jeszcze bardziej nadrzędnych itd. Uzasadnieniem celów podrzędnych jest ich warunkowy związek z realizacją nadrzędnego celu. Por. Cohen 1986.

Strategie mają zwykle kilka celów podrzędnych, których koniunkcja i/lub alternatywa wyznacza nadrzędny cel strategii. Na przykład strategia negocjacyjna może mieć dwa cele określone postulatami „Nawiązać współpracę” oraz „Sprzedać produkt x” Te cele połączone koniunkcją dają inny cel nadrzędny niż wtedy gdy są połączone alternatywą. W pierwszym przypadku cel nadrzędny wymaga zrealizowania obu celów podrzędnych. W przypadku drugim – wystarczy zrealizować tylko jeden z nich. Cel nadrzędny może być wyznaczony kombinacją koniunkcji i/lub alternatyw celów podrzędnych.

Odróżnienie między nadrzędnymi i podrzędnymi celami jest przyjmowane implicite na przykład w teoriach strategii wojennych, w których odróżnia się cele wojny i cele polityki, gdzie polityka wyznacza nadrzędne cele, a wojna – cel podrzędne pełniące rolę środka do realizacji celów polityki (odróżnienie między strategią „militarną” od strategii „wielkiej”). Liddell Hart 1954. W teorii zarządzania odróżnienie, o którym tu mowa, pełni ważną rolę w określaniu strategii długofalowych, określających perspektywiczne działania.

            Odróżnienie nadrzędnych i podrzędnych celów działania okazuje się przydatne przy interpretacji dylematów Teorii Gier: W sytuacjach rzeczywistych każdą grę można rozpatrywać w kontekście innej gry. W takiej sytuacji osiągnięcie lub nieosiągnięcie celu pierwszej gry pełni rolę środka, a więc celem podrzędnym w drodze do realizacji celu drugiej gry, który okazuje się być nadrzędny. Por. Jacko 2009a, 2009d.

 

10.3.               Swoiste cele i środki strategii

 

Dziedziny ludzkiej aktywności można odróżniać ze względu na typowe dla nich cele i środki działania. Swoistymi nazywać się będzie cele, które są typowe dla danej dziedziny działania. Jak postaram się pokazać w następnym rozdziale – swoistym celem negocjacji jest perswazja, a w negocjacjach w biznesie, swoistym celem jest perswazja ukierunkowana na zysk m.in. optymalizowanie własnej korzyści i unikanie strat w dziedzinie zasobów swoistych dla biznesu.

            Środki strategii, to sposoby osiągania jej podrzędnych celów, które w zamierzeniu podmiotu działania mają prowadzić do realizacji jej celu nadrzędnego. W różnych dziedzinach działania strategia dysponuje środkami swoistymi dla danej dziedziny. Dlatego dziedzina strategii może do pewnego stopnia określać środki strategii. W biznesie są one wyznaczone zasobami danej dziedziny. Na przykład strategie zarządzania korzystają z zasobów, które są swoiste dla zarządzania, taktyki negocjacyjne korzystają ze środków swoistych dla negocjacji itd. Taktyki proksemiczne korzystają z modyfikacji oraz działań zastępujących dystans interakcyjny.

            Dziedzina negocjacji nie determinuje tego, jakie cele i środki pojawią się w konkretnej sytuacji działania, gdyż zależą one od woli i inwencji negocjatorów. Na przykład, nawet jeśli przyjąć, że w dziedzinie negocjacji nadrzędnym celem jest zysk, to i tak sposób w jaki zysk jest rozumiany będzie zależeć od stron negocjacji, a sposób jego osiągnięcia - od tego, jak zechcą go osiągać.

 

11.  Regulujące odróżnienie strategii a taktyki

 

Plan realizacji celów podrzędnych strategii nazywać się będzie w niniejszej pracy „taktykami”, a „strategiami” – plan realizacji jej nadrzędnych celów. W myśl tego odróżnienia strategia składa się ze strategii cząstkowych, które nazywać się tu będzie „taktykami”. Na przykład tworzenie wizerunku negocjatora lub produktu, blef, perswazja itp. w negocjacjach, to taktyki negocjacyjne. Natomiast plan osiągania nadrzędnych celów negocjacji, takich jak podpisanie umowy, uzgodnienie zasad przyszłej współpracy itp., przy pomocy różnych taktyk – nazywać się tu będzie strategią negocjacyjną.[2]

            Powyższe odróżnienie strategii i taktyk jest względne i aspektowe, bo każda strategia może okazać się taktyką, jeśli uwzględni się szerszą perspektywę ludzkich zaangażowań, a każda taktyka jest strategią, jeśli nie rozpatrywać jej w tej perspektywie. Na przykład nadrzędne cele strategii negocjacyjnej mogą się okazać podrzędnymi w perspektywie motywów podjęcia negocjacji, te zaś mogą okazać się podrzędne względem innych – jeszcze głębszych zaangażowań podmiotu, takich jak dążenie do szczęścia, akceptacji społecznej iin.

            W myśl przyjętej tu definicji taktyka jest rodzajem strategii. Dlatego warunki nałożone na strategię wprowadzoną tu definicją dotyczą też taktyk. W niniejszym rozdziale będzie warunkach nałożonych na strategie, ale warunki te dotyczą też taktyk, gdyż w myśl wprowadzonych tu rozróżnień – taktyka jest rodzajem strategii.[3]

---

[1] Pojęcie strategii i taktyki działania wywodzi się z teorii wojskowości. Greckie słowo STRATOS oznacza obóz wojskowy, a AGEIN – przywództwo. Strategia w tym kontekście to sztuka dystrybucji i stosowania militarnych środków dla zwycięstwa w wojnie, uzyskania przewagi militarnej lub urzeczywistnienia innych celów polityki, a taktyka (gr. TAKTIKÁ) jest elementem strategii. W latach 30-tych i 40-tych XX wieku powstała matematyczna metoda działań strategicznych w grach towarzyskich i niektórych dziedzinach życia społecznego. Nazwano ją „Teorią Gier”. Za jej twórców uważa się m.in. Johna von Neumanna i Oscara Morgensterna. Metoda znalazła zastosowanie w naukach aplikacyjnych m.in. w ekonomii (John Nash, Reinhard Selten i John Harsanyi), modelach przetargów (Wiliam Vickerey oraz John Mirrles), w naukach społecznych i mikroekonomii (Thomas Schelling, Robert Naumann oraz Leonid Hurwicz, Eric Maksin i Roger Myerson). O myśleniu strategicznym w teorii gier, por. m.in. Baird, Gertner, Picker 1994. Basu 1994. Bell 1991. Bicchieri 1993. Binmore 2005. Camerer 2003. Danielson 1998. Dixit, Nalebuff 1991. Ginits 2000. Jacko 2009a. Tegoż 2009c. Koons 1992. McClennen 1990. Neumann, Morgenstern 1947. Sigmund. Young 1998. Watson 2005.

[2] Hierarchię celów zakłada m.in. Clausewitz odróżniając strategię, która jego zdaniem jest teorią wykorzystywania potyczek i bitew do realizacji celów wojny, a taktyka jest teorią wykorzystania sił zbrojnych w boju. Clausewitz 2007: 55.

[3] W myśl przyjętego tu odróżnienia między strategią i taktyką, na strategię nakłada się tylko jeden warunek, który nie dotyczy taktyk działania. Mianowicie strategie przez to, że mają cele nadrzędne powinny być skuteczne w różnych scenariuszach rozwoju sytuacji. Strategia powinna brać pod uwagę rozwój sytuacji, to jest uwzględniać nie tylko sytuację wyjściową, ale też sytuacje będące jej następstwem. Ten warunek nie dotyczy taktyk, które dotyczą określonej sytuacji i nie muszą brać pod uwagę dalszych sytuacji.

 

    Źródło: Jan F. Jacko  (2012) Taktyki negocjacyjne w kontekście proksemiki. Analiza metodologiczna. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, pp./ss. 224. Online:  <https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/1936/jacko_taktyki_negocjacyjne_w_kontekscie_proksemiki_2012.pdf?sequence=1&isAllowed=y> ISBN: 978-83-233-3275-6